Οδοιπορικό του TOC στην Αρχαία Ελεύθερνα: Εκεί που ξαναζούν τα ομηρικά έπη

Ο άκαυστος, αποκεφαλισμένος αιχμάλωτος δίπλα στη νεκρική πυρά αριστοκράτη πολεμιστή της Ελεύθερνας. Οπως ο Αχιλλέας σφαγίασε 12 Τρώες για το θάνατο του Πατρόκλου...

Από :Thetoc ,

06 Ιουν. 16 

Αποστολή: Κατερίνα Λυμπεροπούλου 

 Ο άκαυστος, αποκεφαλισμένος αιχμάλωτος, όπως οι Τρώες που θυσίασε ο Αχιλλέας για τον Πάτροκλο, δίπλα στη νεκρική πυρά αριστοκράτη πολεμιστή της Ελεύθερνας....

«Χαίρε μου, ω Πάτροκλε, και αυτού που ευρίσκεσαι στον Άδη ότι όλα όσα σου’ταξα τα τελειώνω τώρα. Αγόρια δώδεκα λαμπρά των ανδρειωμένων Τρώων...»

 

 (Ραψωδία Ψ  στ.179-183, μτφρ. Ι. Πολυλάς)

 

Η σκηνή των σφαγιασθέντων Τρώων μπροστά στον τάφο του Πατρόκλου

Ελεύθερνα όπως λέμε Τροία

Τη δραματική σκηνή της σφαγής των αιχμάλωτων Τρώων από τον Αχιλλέα μπροστά στην πυρά του Πατρόκλου ανακαλεί η μοναδική αποκάλυψη του σκελετού ενός γεροδεμένου άνδρα, ακέφαλου και άκαυστου δίπλα στην ταφική πυρά ενός πολεμιστή με το μεγάλο σιδερένιο ξίφος, τα σιδερένια μαχαίρια και τη χάλκινη αιχμή του δόρατός του στην νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην αρχαία Ελεύθερνα που χρονολογείται γύρω στο 720 - 700 π.Χ.  «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ένας αιχμάλωτος που εκτελέστηκε μπροστά στην πυρά του πολεμιστή», μας λέει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης «ψυχή» των ανασκαφών και του μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας που ανοίγει τις πύλες του στις 19 Ιουνίου στο πλαίσιο της ξενάγησης δημοσιογράφων στην περιοχή. 

Η προθήκη με τα ευρήματα από την ταφική πυρά ΛΛ/90-91 του αριστοκράτη πολεμιστή και το σκελετό του αποκεφαλισμένου (αιχμάλωτου) άνδρα. Το εύρημα και το τελετουργικό τυπικό ανακαλούν την πυρά του Πατρόκλου και τη σφαγή 12 Τρώων αιχμαλώτων προς τιμήν του από τον Αχιλλέα. Σε πρώτο πλάνο, σπονδές στο νεκρό που σώζονται ακόμα. Το καμμένο από την πυρά μικρό κομμάτι του σκελετού δίπλα (καθώς την πυρά έπαιρνε ο αέρας) μαρτυρά τη συγχρονία.

Αριστοκράτες πολεμιστές, Κρητικοπούλες πριγκίπισσες

Κουρήτες αριστοκράτες πολεμιστές, Κρητικοπούλες πριγκίπισσες, ιέρειες και μια διαδρομή από το 3.000 π.Χ. μέχρι το 14 αιώνα μ. Χ. ξεπήδησε μέσα από τη σκαπάνη των ανασκαφών του Πανεπιστημίου Κρήτης  σε συνεργασία με τον καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1985. Τι ήταν αυτό που οδήγησε τον καθηγητή να στρέψει το βλέμμα του εκεί παρ' ότι η μοναδική ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1928 από τον H. Payne κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η περιοχή δεν δικαιολογεί μεγαλύτερο ανασκαφικό ενδιαφέρον»; «Η διαίσθηση» μας απαντά στο δρόμο του γυρισμού προς Αθήνα, κι ενώ είμαστε γεμάτοι εικόνες από την ξενάγηση στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, στην Βασιλική του Κατσίβελου αλλά και το ολοκαίνουργιου Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας όπου ζωηρό λόγο έχουν τα οπτικοακουστικά μέσα. Αλλά πως ξεκίνησαν όλα; 

Ο Νίκος Σταμπολίδης ξεναγεί τους δημοσιογράφους στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας

Ο λόφος της αρχαίας Ελεύθερνας: Ατενίζοντας τον Ψηλορείτη

Βρίσκεται στην καρδιά της Κρήτης- στη μέση περίπου απόσταση από την αρχαία Κυδωνία (Χανιά) στα δυτικά και την Κνωσσό στα ανατολικά, κι ακόμη από τη Φαιστό και τη Γόρτυνα στα νότια. Στους πρόποδες του Ψηλορείτη της αρχαίας ΄Ιδης και σε υψόμετρο περίπου 380 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Και είναι μια υπερχιλιετής «διαδρομή» της αρχαίας Ελεύθερνας (γιατί περί αυτής ο λόγος) από το 3.000 π.Χ. μέχρι το 14 αιώνα μ. Χ. που ήρθε στο φως βήμα - βήμα κατά τη διάρκεια μιας 30χρονης ανασκαφής από το Πανεπιστήμιο Κρήτης σε συνεργασία με τον καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη. Και είναι, επίσης, η πρώιμη εποχή του Σιδήρου (από το 900 π.Χ. ως τα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ.) που αποδείχτηκε η πιο σημαντική περίοδος της πόλης που συνδέεται άμεσα με τον ΄Ομηρο και την αυγή του ελληνικού πολιτισμού.  

Δεν είναι, όμως, μόνο η ταφική πυρά που «δείχνει» ΄Ομηρο. Σκηνές από την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, στοιχεία σχετικά με την Ομηρική «δίαιτα», η «οδύσσεια» των ανθρώπων και του εμπορίου στη Μεσόγειο, τελετουργικά που περιγράφονταν σε αγγεία κι ένα σωρό ακόμα άλλα ευρήματα συνηγορούν στο να γραφεί κάτω από τον επίσημο τίτλο του Μουσείου: «Ο ΄Ομηρος στην Κρήτη». 

Από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Το δεύτερο πιθάρι τοποθετήθηκε «συμπληρωματικά» για να καλυφθεί το σώμα του μικρού παιδιού που ετάφη μέσα σ' αυτό.

Ευρήματα μόλις λίγους πόντους κάτω από τη γη...

Από τότε σχεδόν που ξεκίνησε η ανασκαφή στην αρχαία Ελεύθερνα «στο φως ερχόντουσαν ευρήματα σκάβοντας μόλις λίγους πόντους κάτω από τη γη», μας λέει ο Νίκος Σταμπολίδης ξεναγώντας μας στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας όπου η τελετουργική καύση ανήκε - τιμής ένεκεν - στους αριστοκράτες πολεμιστές, ενώ, σύμφωνα με τις ανακαλύψεις που έγιναν, μόνες που δικαιούνταν τέτοιο τελετουργικό ήταν αριστοκράτισσες γυναίκες που πέθαιναν στη γέννα «καθ' ότι οι πόνοι του τοκετού ισοδυναμούν με τους πόνους του πολεμιστή», όπως μας είπε. 

Λεπτομέρεια από προθήκη της Αίθουσας Γ, η οποία είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις, μετα ευρήματα του Τάφου Μ (πριν από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ.) από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, γνωστού ως τάφος με τις «αριστοκράτισσες- ιέρειες».

Η απίστευτη χλιδή των τεσσάρων ιερειών και το μυστήριο της ομαδικής τους αυτοθυσίας

Εκεί η αρχαιολογική σκαπάνη «χτύπησε», μεταξύ άλλων, το σπάνιο ταφικό κτήριο Μ (πριν από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ.) γνωστός ως τάφος με τις «αριστοκράτισσες- ιέρειες», τα πολυτελή κοσμήματα των οποίων παρουσιάζονται  με ιδιαίτερο τρόπο στο Μουσείο. Το ηλικιακό φάσμα των τεσσάρων γυναικών, σύμφωνα με την ανθρωπολογική μελέτη, κυμαίνεται από τα 13,5 ως τα 72 έτη. Η αριστοκρατική τους καταγωγή φαίνεται από την ανθρωπολογική μελέτη, ενώ η διαπιστωμένη καταπόνηση των πάνω άκρων στις δυο μεγαλύτερες μπορεί να αποδοθεί στην δραστηριότητα - ακόμα και για αρχόντισσες όπως η Ομηρική Πηνελόπη - του αργαλειού. Και οι τέσσερις πέθαναν μαζί μετά από προσωπική τους επιλογή με έναν τελετουργικό θάνατο. Παρ' ότι ο Νίκος Σταμπολίδης και ο καθηγητής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Adelfi της Νέας Υόρκης, Νότης Αγελαράκης, που συνεργάζονται δεν δέχονται τον όρο αυτοκτονία, είναι σχεδόν σίγουρο ότι πρόκειται για αυτοθυσία. Τι οδήγησε τις τέσσερις γυναίκες να «κατέβουν στον ΄Αδη» σύσσωμες μαζί με τα κτερίσματά τους; Δεν μάθαμε περισσότερα δια χειλέων των δυο καθηγητών αλλά σύντομα αναμένονται επιστημονικές ανακοινώσεις. 

Μια ασπίδα αυθεντική και μια για ... ψηλάφιση

Το εμβληματικό αντικείμενο του Μουσείου δεν είναι άλλο από μια χάλκινη ασπίδα (830/20 - 730/20 π. Χ.) που «άσπιζε», δηλαδή προστάτευε τα καμμένα οστά του νεκρού πολεμιστή που βρέθηκαν στο πήλινο τεφροδόχο αγγείο που κάλυπτε. Δίπλα στην αυθεντική, στέκει ένα ομοίωμα της ασπίδας που μπορούν να ψηλαφίσουν οι μικροί και μη επισκέπτες.

Σταφύλια 2.500 ετών

Το αποτεφρωμένο σταφύλι που βρέθηκε στις ανασκαφές συνδέεται με την καύση του αριστοκράτη πολεμιστή. 

Στα εργαστήρια συντήρησης και μελέτης

Ιδιαίτερα αποκαλυπτική ήταν η επίσκεψη στα εργαστήρια συντήρησης, μελέτης και ανάδειξης των ευρημάτων με πολλούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης να εργάζονται υπομονετικά και μεθοδικά στη συναρμολόγηση χιλιάδων κομματιών υπό την επιστημονική επιμέλεια και καθοδήγηση του Νίκου Σταμπολίδη και των καθηγητών τους. 

Στο τέλος της Αίθουσας Α του Μουσείου έχει διαμορφωθεί ειδικός χώρος με καθίσματα, όπου θα πραγματοποιούνται προβολές, μικρές περιοδικές εκθέσεις, ημερίδες, συμπόσια και παρουσιάσεις. ΣΕ καθημερινή βάση στον χώρο αυτό θα προβάλλεται για τους επισκλεπτες ταινία που συμπυκνώνει το βασικό νόημα του υποτίτλου του Μουσείου: «Ο ΄Ομηρος στην Κρήτη».

Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 2007-2013» (ΕΣΠΑ) από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι είναι και οι φορείς λειτουργίας του.

Η προσπάθεια ενισχύθηκε και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, τοΊδρυμα Ωνάση, την Alpha Bank και τη Grecotel (που αποτελούν Αριστίνδην μέλη της Μεσογειακής Αρχαιολογικής Εταιρείας), και και την W Marine INC, ton OTE, τα Ελληνικά Πετρέλαια, την Aegean, την Γραφοτεχνική, τους Πολιτιστικούς Συλλόγους Ελεύθερνας κι Αρχαίας Ελεύθερνας, καθώς και από άλλους Οργανισμούς, Ιδρύματα, Φορείς και φυσικά πρόσωπα,