Η δράση τους στο Βυζάντιο –
Οι επιδρομές τους στο Άγιο Όρος και η ερήμωση των μοναστηριών –
Η μάχη της Κωπαΐδας (1311) –
Η Καταλανική Εταιρεία κυρίαρχη στην Αθήνα και την Κεντρική Ελλάδα για 75 χρόνια
Μιχάλης Στούκας ,14/01/2017
Όταν ακούμε σήμερα για Καταλονία (ή Καταλανία), το μυαλό μας πηγαίνει κατευθείαν… στην Μπαρτσελόνα, με τους χιλιάδες οπαδούς και στην Ελλάδα.
Η Καταλονία είναι μία περιοχή στο βορειοανατολικό άκρο της Ισπανίας, με πρωτεύουσα τη Βαρκελώνη. Είναι ορεινή, στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ είναι γνωστό ότι σ' αυτή έχουν εκδηλωθεί και αποσχιστικές τάσεις από την Ισπανία.
Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι η Καταλονία έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη χώρα μας, καθώς τον 14ο αιώνα η λεγόμενη Καταλανική Εταιρεία, μια ομάδα μισθοφόρων και τυχοδιωκτών από την Καταλονία και την Αραγονία, προκάλεσε τεράστιες και ανεπανόρθωτες ζημιές σε περιοχές της Μικράς Ασίας, στο Άγιο Όρος, την Βόρεια και την Κεντρική Ελλάδα;
Η ιστορία της καταλανικής εταιρείας
Η Καταλανική Εταιρεία (Gran Companyia Catalana d' Orient) προερχόταν ουσιαστικά από μία στρατιωτική οργάνωση που πολέμησε τους Άραβες στην Ισπανία κατά τον 13ο αιώνα. Μετά τις επιτυχίες της εναντίον των Αράβων, δεν διαλύθηκε αλλά άρχισε να προσφέρει μισθοφορικές στρατιωτικές υπηρεσίες. Έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στα γεγονότα της Σικελίας (Σικελικός Εσπερινός 1282), την απόσπαση της από την ανδηγαυική κυριαρχία και την προσάρτησή της στο ισπανικό βασίλειο της Αραγονίας, για 400 χρόνια. Με την ειρήνη της Καταμπελότα (1302), που υπογράφτηκε από τον Φρειδερίκο της Αραγονίας και τον Κάρολο Β' τον Ανδηγαυικό, που επικύρωσε την προσάρτηση αυτή, οι Καταλανοί μισθοφόροι δεν είχαν πλέον… αντικείμενο εργασίας.
Ο Φρειδερίκος, κύριος πλέον της Σικελίας, έψαχνε να βρει τρόπο για να απαλλαγεί από το μισθοφορικό αυτό πλήθος που ήταν συνηθισμένο στον πόλεμο και το πλιάτσικο. Η χρυσή ευκαιρία του δόθηκε όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος ζήτησε (ή δέχτηκε) τη βοήθειά τους, καθώς οι Σελτζούκοι που είχαν διωχτεί από τους Μογγόλους του Τζένγκις Χαν προς τα δυτικά (αρχές 13ου αιώνα) σημείωναν διαδοχικές νίκες επί των Βυζαντινών στη Μικρά Ασία. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, αβοήθητοι, έφευγαν προς τις ακτές της Ευρώπης ακόμα και την Κωνσταντινούπολη.
Αρχηγός του μισθοφορικού αυτού συνονθυλεύματος ήταν ο Ροζέ ντε Φλορ. Γιος Γερμανού και Ιταλίδας. Είχε διαπρέψει ως ναυτικός, Ναΐτης ιππότης (αργότερα αποστάτησε από το Τάγμα αυτό), κουρσάρος και τελικά αντιναύαρχος του βασιλιά της Σικελίας. Ο Ανδρόνικος που βρισκόταν σε δεινή θέση, δέχτηκε να μισθοδοτήσει αδρά τους άνδρες του ντε Φλορ, να διορίσει τον ίδιο αρχιναύαρχο και να τον παντρέψει με μια πριγκίπισσα του οίκου του.
Το μισθοφορικό στίφος αποτελούνταν από 1.500 θωρακισμένους ιππείς και 5.000 Αλμογοβάρους (Αραγόνιους), το φοβερότερο πεζικό εκείνης της εποχής που είχε πετύχει μεγάλες νίκες στη Σικελία.
Επειδή οι αρχηγοί και η συντριπτική πλειοψηφία των στρατιωτών ήταν Καταλανοί και Αλμογοβάροι, επικράτησε για το πολεμικό αυτό πλήθος το όνομα "Καταλανική Εταιρεία".
Τον Σεπτέμβριο του 1302, ο ντε Φλορ, οδήγησε τους άνδρες του από τη Μεσσήνη (της Ιταλίας) στον Βόσπορο. Σε κάποιους βέβαια Βυζαντινούς, ξύπνησαν μνήμες από τη λατινική κυριαρχία στην Κωνσταντινούπολη (1204-1261)…
Η δράση της καταλανικής εταιρείας στη Μικρά Ασία - Η δολοφονία του Ροζέ ντε Φλορ
Ο Ανδρόνικος έδωσε τον τίτλο του μεγαδούκα (αρχιναύαρχου) στον ντε Φλορ και τον πάντρεψε με την ανιψιά του Μαρία, κόρη της αδελφής του Ειρήνης και του Βούλγαρου ηγεμόνα Ιωάννη Ασάν. Οι Καταλανοί στρατοπέδευσαν κοντά στην Κωνσταντινούπολη και αφού ήρθαν σε σύγκρουση με τους Γενοβέζους του Γαλατά, πέρασαν με πλοία απέναντι στην Κύζικο. Συνέτριψαν τους Σελτζούκους και έλυσαν την πολιορκία της Φιλαδέλφειας και έφτασαν στις περιοχές του Έρμου, του Μαιάνδρου και της Φρυγίας, εξολοθρεύοντας παντού τους αντιπάλους τους και δικαιώνοντας τη φήμη τους ως οι καλύτεροι πολεμιστές της Ευρώπης εκείνη την εποχή.
Ο Ανδρόνικος ανακάλεσε τους Καταλανούς από τη Μικρά Ασία για να πολεμήσουν τους Βούλγαρους στα Βαλκάνια. Αν οι Καταλανοί είχαν παραμείνει στη Μικρά Ασία και δημιουργούσαν εκεί μια ηγεμονία, είναι πολύ πιθανό, οι Τούρκοι να μην έφταναν ποτέ στην Κωνσταντινούπολη και την Ευρώπη…
Επειδή όμως οι παλιές συνήθειες δεν ξεχνιούνται, οι Καταλανοί είχαν λεηλατήσει ανελέητα τις ακτές της Ευρώπης και της Ασίας, προκαλώντας δυσπιστία στους Βυζαντινούς. Ο Ανδρόνικος έβλεπε ότι δεν μπορούσε να ικανοποιήσει πλέον τις χρηματικές απαιτήσεις των μισθοφόρων. Εν τω μεταξύ, έφτασε αυτόκλητος (!) στην Κωνσταντινούπολη από τη Σικελία, ο Berenger d' Entenza, επικεφαλής 9 πλοίων και τέθηκε στη διάθεση του αυτοκράτορα. Οι Καταλανοί, από το οχυρωμένο στρατόπεδό τους στην Καλλίπολη, μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να επιτεθούν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Berenger d' Entenza διορίστηκε από τον Ανδρόνικο αρχιναύαρχος και ο Ροζέ ντε Φλορ Καίσαρας.
Όταν όμως ο ντε Φλορ επισκέφθηκε τον γιο του Ανδρόνικου Μιχαήλ Θ' στην Ανδριανούπολη, δολοφονήθηκε από Αλανούς σωματοφύλακες του Μιχαήλ (28/3/1305).
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τρομερή αντίδραση από την πλευρά των Καταλανών. Με επικεφαλής τον Berenger, κατέστρεψαν και λεηλάτησαν πολλές περιοχές γύρω από την Κωνσταντινούπολη και έσφαξαν χιλιάδες αμάχους κατοίκους. Οι Βυζαντινοί ζήτησαν βοήθεια από τους Γενοβέζους, οι οποίοι με επικεφαλής του Εδουάρδο Ντόρια, νίκησαν τους Καταλανούς και αιχμαλώτισαν τον Berenger d' Entenza. Οι Καταλανοί όρισαν αρχηγό τους τον Beranger de Roquefort και ενισχύθηκαν από 3.800 Τούρκους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και πολλοί που είχαν γίνει χριστιανοί.
"Πριν περάσει καιρός, δεν έμεινε πόλη στη Μακεδονία και τη Θράκη που να μην λεηλατηθεί», γράφει χαρακτηριστικά ο William Miller.
Ακολούθησαν έριδες και εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των Καταλανών, οι οποίοι τελικά εγκαταστάθηκαν στην Κασσάνδρα, την αρχαία Ποτίδαια, μην έχοντας αφήσει τίποτα όρθιο στη Θράκη.
Οι καταστροφές δεκάδων μοναστηριών στο Άγιο Όρος
Η δράση της Καταλανικής Εταιρείας στο Άγιο Όρος δεν είναι γνωστή στο ευρύ κοινό. Εκτενώς με το θέμα ασχολήθηκε ο ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Λάμπρος, στο περιοδικό "Νέος Ελληνομνήμων", τόμος 6, τεύχος 3, σελ. 319-321 (1909), στο άρθρο "Το Άγιον Όρος και οι Καταλώνιοι". Ο Θωμάς Μάγιστρος(τέλη 14ου αιώνα), γράφει για «φόνους μοναχών δίκην προβάτων και πυρπολήσεις των περισσοτέρων μονών».
Ο Αγιορείτης Κοσμάς Βλάχος (1903),γράφει : «…Οι μοναχοί εσφάζοντο δίκην προβάτων και τα μοναστήρια έρημα κατελείφθησαν όσα δεν κατηδαφίσθησαν, τοσαύτη ήτο η καταστροφή ώστε εκ των 180 μονών του 11ου αιώνος και εκ των 300 ας αριθμεί ο πάπας Ινοκέντιος Γ’ (παντώς ναών και κελίων) κατά τας αρχάς του 13ου αιώνος, ελάχιστα διεσώθησαν μετά ταύτα, ώστε κατά το τέλος του 16ου αιώνος, μόνον 25 εξ αυτών ευρίσκομεν…».
Παράλληλα, οι Καταλανοί, σχεδίαζαν να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη. Είχαν μάλιστα φτιάξει σφραγίδα με την εικόνα του Αγίου Δημητρίου και χρυσό στέμμα. Ο Beranger de Roquefort υποσχόταν στους άνδρες του ότι θα λεηλατούσαν τη Θεσσαλονίκη, ιδιαίτερα πλούσια πόλη και με πολλές χιλιάδες κατοίκους. Κατά βάθος, όμως, τα σχέδιά του έφταναν ως την κατάληψη του δουκάτου της Αθήνας, το οποίο εξουσίαζε η γαλλική οικογένεια de la Roche (ντε λα Ρος). Ο Δούκας των Αθηνών και Αυθέντης Άργους και Ναυπλίας Γκι Β' ντε λα Ρος πέθανε το 1308, σε ηλικία μόλις 28 ετών. Τον διαδέχθηκε ο Βάλτερ, κόμης της Μπριέν και του Λέτσε μετά από σύσκεψη των Φράγκων ηγεμόνων στη Μεγάλη Κούρτη της Αχαΐας.
Ωστόσο, ο de Roquefort είχε γίνει μισητός στους άνδρες του για την όλη συμπεριφορά του. Έτσι, ο Θεοβάλδος Σεπόι (Cepoy), απεσταλμένος του πρίγκιπα Καρόλου του Βαλουά, οργάνωσε μια συνωμοσία που είχε σαν αποτέλεσμα τη σύλληψη του de Roquefort και του αδελφού του και την κατάληξή τους στις φυλακές της Αμβέρσας όπου πέθαναν από λιμό.
Οι Καταλανοί είχαν αρχίσει να πιέζονται και από τους Βυζαντινούς, που με επικεφαλής τον ικανότατο στρατηγό Χανδρηνό, τους κυνηγούσαν ασταμάτητα. Για να κόψουν τον δρόμο των Καταλανών προς τη Θράκη, οι Βυζαντινοί έκλεισαν το πέρασμα της Χριστούπολης ( της σημερινής Καβάλας), προς τη θάλασσα. Έτσι, οι Καταλανοί κατευθύνθηκαν στη Θεσσαλία. Εκεί έφτασαν την άνοιξη του 1309. Πολλοί από τους Τούρκους συμμάχους τους, τους εγκατέλειψαν. Ο Σεπόι, βλέποντας ότι έχει να κάνει με άναρχους τυχοδιώκτες που λεηλατούσαν ασταμάτητα τη Θεσσαλία, τους εγκατέλειψε κρυφά (9/9/1309).
Όταν το αντιλήφθηκαν οι Καταλανοί, με μια πρωτόγνωρη ενέργεια σκότωσαν 14 από τους "αξιωματούχους" τους που είχαν συμμαχήσει με τον Σεπόι. Έτσι έμειναν ουσιαστικά "ακέφαλοι".
Αποτελούσαν μια ανεξάρτητη, πλανόδια, στρατιωτική δημοκρατία. Ο στρατός τους περιλάμβανε Ισπανούς, Σικελούς και Τούρκους. Στη σφραγίδα και στο έμβλημά τους είχαν την εικόνα του προστάτη τους Αγίου Γεωργίου.
Η κάθοδος της καταλανικής εταιρείας προς την Κεντρική και Νότια Ελλάδα
Επί ένα χρόνο, όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, το στίφος αυτό έμεινε στη Θεσσαλία, όπου έβρισκε τροφή, χρήματα και… λεία για πλιάτσικο. Τελικά, πείστηκαν να φύγουν από τη Θεσσαλία και να κατέβουν προς το νότο.
Ο Δούκας της Αθήνας Βάλτερ εποφθαλμιούσε τμήματα της Θεσσαλίας και της Φθιώτιδας. Ήρθε έτσι σε συμφωνία με την Καταλανική Εταιρεία, να του προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για 6 μήνες. Ο μισθός τους; 2.900.000 φράγκα τον μήνα.
Με τη βοήθεια των Καταλανών, ο Βάλτερ κατέλαβε περισσότερα από 30 οχυρά σημεία της Φθιώτιδας. Και πώς να μην γίνει αυτό, όταν οι φοβεροί Αλμογοβάροι( ορεσίβιοι) ,είχαν πάρει μέρος σε περισσότερες από εκατό (!) μάχες;
Κάπου όμως (εδώ οι πηγές διαφωνούν μεταξύ τους), η συμφωνία χάλασε. Ή ο Βάλτερ δεν έδωσε 4 μηνιάτικα στους Καταλανούς ή εκείνοι του ζήτησαν, ως τιμάρια, κάποια από τα μέρη που είχαν καταλάβει για να εγκατασταθούν καθώς ήταν περιπλανώμενοι και πολλοί συνοδεύονταν από τις συζύγους ή τις ερωμένες τους…
Μοιραία, ήρθε η ρήξη. Η καθοριστική μάχη έγινε στον Κηφισό ποταμό της Βοιωτίας, κοντά στην Κωπαΐδα, τον Μάρτιο του 1311.
Η μαχή της Κωπαϊδας (ή του Κηφισού ή του Αλμυρού)
Στο κάλεσμα του Βάλτερ, έσπευσαν πολλοί και σημαντικοί Φράγκοι αλλά και Έλληνες από διάφορα μέρη. 6.400 ιππείς και 8.000 πεζοί βρίσκονταν στη διάθεσή του. Από την άλλη, οι Καταλανοί και οι σύμμαχοί τους διέθεταν περίπου 8.000 άνδρες συνολικά.
Διεθνώς, η μάχη είναι γνωστή και σαν "μάχη του Αλμυρού" (Battle of Halmyros). Αποκλείεται όμως να έγινε στον Αλμυρό της Θεσσαλίας. Όλες οι έρευνες συγκλίνουν στο ότι έγινε στην περιοχή του Βοιωτικού Κηφισού, στην Κωπαΐδα, όπου υπήρξε ίσως παλαιότερα τοποθεσία που λεγόταν Αλμυρός.
Το πεδίο της μάχης ήταν επιλεγμένο άριστα από τους Καταλανούς. Οι βαριά οπλισμένοι ιππότες επιτέθηκαν με ορμή εναντίον τους, όμως τα άλογά τους βούλιαζαν στις τελματώδεις εκτάσεις. Τα βέλη που εκτόξευαν εναντίον τους οι Καταλανοί και οι Τούρκοι που ανέλαβαν δράση στη συνέχεια, αποτελείωσαν τον στρατό του Βάλτερ. Σώθηκαν ελάχιστοι ιππότες, κάποιοι χάρη στις γνωριμίες τους με τους Καταλανούς. Ο ρήτορας Θεόδουλος, αναφέρει ότι "δεν έζησε ούτε πυρφόρος (ιερέας που φέρνει το ιερόν πυρ) για να αναγγείλει το γεγονός.
Έτσι, οι Καταλανοί μπόρεσαν να μοιραστούν μεταξύ τους τις πόλεις και τα κάστρα του δουκάτου, εκτός από εκείνα της Αργολίδας. Οι χήρες των ιπποτών, έγιναν σύζυγοί τους. Κάθε στρατιώτης πήρε γυναίκα σύμφωνα με τις υπηρεσίες του. Έτσι, κάποιοι βρέθηκαν σύμφωνα με τον Καταλανό χρονικογράφο Ραμόν Μουντάνερ, σύζυγοι ευγενικών κυράδων "που δεν ήταν άξιοι να τους δώσουν ούτε νερό για να πλύνουν τα χέρια τους".
Εύκολα οι Καταλανοί κυριάρχησαν στην Αθήνα και όρισαν αρχηγό τους ένα από τους αιχμαλώτους τους, τον Ρογήρο Ντελόρ. Έτσι έπεσε το δουκάτο των Αθηνών, μετά από 100 και πλέον χρόνια φραγκικής κυριαρχίας. Το διάστημα από το 1311 ως το 1387 που οι Καταλανοί διώχθηκαν από τον Ιταλό Νέριο Ατζαγιόλι από την Αθήνα (τελευταίος υπερασπιστής της Ακρόπολης ο Πιερ ντε Πο), είναι από μόνο του ένα άλλο κεφάλαιο…
Οι… καταλανικές αποζημιώσεις
Οι Καταλανοί δεν άφησαν μνημεία στην Αθήνα. Δεν έκοψαν νομίσματα, δεν έμειναν καταλανικές λέξεις στη γλώσσα μας. Ο Βεστφαλιανός ιερέας Λούντολφ φον Σουνχάιμ που περιηγήθηκε στην Ελλάδα μεταξύ 1336 και 1341 γράφει ότι η Αθήνα ήταν σχεδόν έρημη και ότι δεν υπάρχει μαρμάρινη κολόνα ή καλό έργο στη Γένοβα που να μην έχει μεταφερθεί από την Αθήνα!
Μετά την κατάκτηση της Αθήνας, είναι αλήθεια ότι οι Καταλανοί έγιναν ηπιότεροι. Ωστόσο, η δράση τους τα προηγούμενα χρόνια είχε δημιουργήσει γι' αυτούς μια εικόνα τεράτων στη συνείδηση των Ελλήνων. Είναι χαρακτηριστικό, πως όταν εισέβαλλαν στη Θήβα που γνώριζε μεγάλη ακμή τότε, έσφαξαν όλους τους κατοίκους της, ακόμα και τα βρέφη… Η λέξη Καταλανός θεωρούνταν βρισιά και προκαλούσε τρόμο. Όμως, οι ίδιοι Καταλανοί έχουν άλλη άποψη. Χαρακτηριστικό είναι, ότι θεολόγοι τους, καυχήθηκαν πως κάποτε η γλώσσα τους ακουγόταν από τον Παρθενώνα. Στην ακμή του, το Καταλανικό κράτος, έφτανε μέχρι τη Θεσσαλία. Σημαντικές πόλεις του, ήταν η Θήβα, τα Σάλωνα (Άμφισσα) και οι Νέαι Πάτραι (Υπάτη).
Το 2004, η τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας, με επικεφαλής τον Κάρλες Ντουάρτε, χρηματοδότησε την αναστήλωση της Μονής Βατοπεδίου, ως ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης των καταστροφών που προκάλεσαν στον Άθω 700 χρόνια πριν οι πρόγονοί τους.
Κλείνουμε, με κάτι που έγραψε για την Καταλανική Εταιρεία, στην «Ιστορία της Ελλάδος», ο Τζορτζ Φίνλεϊ : « Οδηγούμενοι από έναν μονάρχην σαν τον Λέοντα Γ’ ή τον Βασίλειον Β’, θα μπορούσαν να νικήσουν τους Σελτζουκίδες Τούρκους, να καταπνίξουν την δύναμιν των Οθωμανών εν τη γενέσει της και να μεταφέρουν τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου μέχρι τους πρόποδες του Ταύρου και τις εκβολές του Δουνάβεως».
ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Φ. ΓΚΡΕΓΚΟΡΟΒΙΟΥΣ, "ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ", έκδοση 1889, ελλ. έκδοση 1991.
Γ. ΜΙΛΕΡ, "Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1204-1556", ελλ. έκδοση 1990.
ΜΑΡΚΟΣ Ν. ΡΟΥΣΣΟΣ ΜΗΛΙΔΩΝΗΣ, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΣΗ,963-1963».
* protothema.gr , 14.01.17
Η Καταλονία είναι μία περιοχή στο βορειοανατολικό άκρο της Ισπανίας, με πρωτεύουσα τη Βαρκελώνη. Είναι ορεινή, στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ είναι γνωστό ότι σ' αυτή έχουν εκδηλωθεί και αποσχιστικές τάσεις από την Ισπανία.
Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι η Καταλονία έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη χώρα μας, καθώς τον 14ο αιώνα η λεγόμενη Καταλανική Εταιρεία, μια ομάδα μισθοφόρων και τυχοδιωκτών από την Καταλονία και την Αραγονία, προκάλεσε τεράστιες και ανεπανόρθωτες ζημιές σε περιοχές της Μικράς Ασίας, στο Άγιο Όρος, την Βόρεια και την Κεντρική Ελλάδα;
Η ιστορία της καταλανικής εταιρείας
Η Καταλανική Εταιρεία (Gran Companyia Catalana d' Orient) προερχόταν ουσιαστικά από μία στρατιωτική οργάνωση που πολέμησε τους Άραβες στην Ισπανία κατά τον 13ο αιώνα. Μετά τις επιτυχίες της εναντίον των Αράβων, δεν διαλύθηκε αλλά άρχισε να προσφέρει μισθοφορικές στρατιωτικές υπηρεσίες. Έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στα γεγονότα της Σικελίας (Σικελικός Εσπερινός 1282), την απόσπαση της από την ανδηγαυική κυριαρχία και την προσάρτησή της στο ισπανικό βασίλειο της Αραγονίας, για 400 χρόνια. Με την ειρήνη της Καταμπελότα (1302), που υπογράφτηκε από τον Φρειδερίκο της Αραγονίας και τον Κάρολο Β' τον Ανδηγαυικό, που επικύρωσε την προσάρτηση αυτή, οι Καταλανοί μισθοφόροι δεν είχαν πλέον… αντικείμενο εργασίας.
Ο Φρειδερίκος, κύριος πλέον της Σικελίας, έψαχνε να βρει τρόπο για να απαλλαγεί από το μισθοφορικό αυτό πλήθος που ήταν συνηθισμένο στον πόλεμο και το πλιάτσικο. Η χρυσή ευκαιρία του δόθηκε όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος ζήτησε (ή δέχτηκε) τη βοήθειά τους, καθώς οι Σελτζούκοι που είχαν διωχτεί από τους Μογγόλους του Τζένγκις Χαν προς τα δυτικά (αρχές 13ου αιώνα) σημείωναν διαδοχικές νίκες επί των Βυζαντινών στη Μικρά Ασία. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, αβοήθητοι, έφευγαν προς τις ακτές της Ευρώπης ακόμα και την Κωνσταντινούπολη.
Αρχηγός του μισθοφορικού αυτού συνονθυλεύματος ήταν ο Ροζέ ντε Φλορ. Γιος Γερμανού και Ιταλίδας. Είχε διαπρέψει ως ναυτικός, Ναΐτης ιππότης (αργότερα αποστάτησε από το Τάγμα αυτό), κουρσάρος και τελικά αντιναύαρχος του βασιλιά της Σικελίας. Ο Ανδρόνικος που βρισκόταν σε δεινή θέση, δέχτηκε να μισθοδοτήσει αδρά τους άνδρες του ντε Φλορ, να διορίσει τον ίδιο αρχιναύαρχο και να τον παντρέψει με μια πριγκίπισσα του οίκου του.
Το μισθοφορικό στίφος αποτελούνταν από 1.500 θωρακισμένους ιππείς και 5.000 Αλμογοβάρους (Αραγόνιους), το φοβερότερο πεζικό εκείνης της εποχής που είχε πετύχει μεγάλες νίκες στη Σικελία.
Επειδή οι αρχηγοί και η συντριπτική πλειοψηφία των στρατιωτών ήταν Καταλανοί και Αλμογοβάροι, επικράτησε για το πολεμικό αυτό πλήθος το όνομα "Καταλανική Εταιρεία".
Τον Σεπτέμβριο του 1302, ο ντε Φλορ, οδήγησε τους άνδρες του από τη Μεσσήνη (της Ιταλίας) στον Βόσπορο. Σε κάποιους βέβαια Βυζαντινούς, ξύπνησαν μνήμες από τη λατινική κυριαρχία στην Κωνσταντινούπολη (1204-1261)…
Η δράση της καταλανικής εταιρείας στη Μικρά Ασία - Η δολοφονία του Ροζέ ντε Φλορ
Ο Ανδρόνικος έδωσε τον τίτλο του μεγαδούκα (αρχιναύαρχου) στον ντε Φλορ και τον πάντρεψε με την ανιψιά του Μαρία, κόρη της αδελφής του Ειρήνης και του Βούλγαρου ηγεμόνα Ιωάννη Ασάν. Οι Καταλανοί στρατοπέδευσαν κοντά στην Κωνσταντινούπολη και αφού ήρθαν σε σύγκρουση με τους Γενοβέζους του Γαλατά, πέρασαν με πλοία απέναντι στην Κύζικο. Συνέτριψαν τους Σελτζούκους και έλυσαν την πολιορκία της Φιλαδέλφειας και έφτασαν στις περιοχές του Έρμου, του Μαιάνδρου και της Φρυγίας, εξολοθρεύοντας παντού τους αντιπάλους τους και δικαιώνοντας τη φήμη τους ως οι καλύτεροι πολεμιστές της Ευρώπης εκείνη την εποχή.
Ο Ανδρόνικος ανακάλεσε τους Καταλανούς από τη Μικρά Ασία για να πολεμήσουν τους Βούλγαρους στα Βαλκάνια. Αν οι Καταλανοί είχαν παραμείνει στη Μικρά Ασία και δημιουργούσαν εκεί μια ηγεμονία, είναι πολύ πιθανό, οι Τούρκοι να μην έφταναν ποτέ στην Κωνσταντινούπολη και την Ευρώπη…
Επειδή όμως οι παλιές συνήθειες δεν ξεχνιούνται, οι Καταλανοί είχαν λεηλατήσει ανελέητα τις ακτές της Ευρώπης και της Ασίας, προκαλώντας δυσπιστία στους Βυζαντινούς. Ο Ανδρόνικος έβλεπε ότι δεν μπορούσε να ικανοποιήσει πλέον τις χρηματικές απαιτήσεις των μισθοφόρων. Εν τω μεταξύ, έφτασε αυτόκλητος (!) στην Κωνσταντινούπολη από τη Σικελία, ο Berenger d' Entenza, επικεφαλής 9 πλοίων και τέθηκε στη διάθεση του αυτοκράτορα. Οι Καταλανοί, από το οχυρωμένο στρατόπεδό τους στην Καλλίπολη, μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να επιτεθούν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Berenger d' Entenza διορίστηκε από τον Ανδρόνικο αρχιναύαρχος και ο Ροζέ ντε Φλορ Καίσαρας.
Όταν όμως ο ντε Φλορ επισκέφθηκε τον γιο του Ανδρόνικου Μιχαήλ Θ' στην Ανδριανούπολη, δολοφονήθηκε από Αλανούς σωματοφύλακες του Μιχαήλ (28/3/1305).
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τρομερή αντίδραση από την πλευρά των Καταλανών. Με επικεφαλής τον Berenger, κατέστρεψαν και λεηλάτησαν πολλές περιοχές γύρω από την Κωνσταντινούπολη και έσφαξαν χιλιάδες αμάχους κατοίκους. Οι Βυζαντινοί ζήτησαν βοήθεια από τους Γενοβέζους, οι οποίοι με επικεφαλής του Εδουάρδο Ντόρια, νίκησαν τους Καταλανούς και αιχμαλώτισαν τον Berenger d' Entenza. Οι Καταλανοί όρισαν αρχηγό τους τον Beranger de Roquefort και ενισχύθηκαν από 3.800 Τούρκους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και πολλοί που είχαν γίνει χριστιανοί.
"Πριν περάσει καιρός, δεν έμεινε πόλη στη Μακεδονία και τη Θράκη που να μην λεηλατηθεί», γράφει χαρακτηριστικά ο William Miller.
Ακολούθησαν έριδες και εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των Καταλανών, οι οποίοι τελικά εγκαταστάθηκαν στην Κασσάνδρα, την αρχαία Ποτίδαια, μην έχοντας αφήσει τίποτα όρθιο στη Θράκη.
Οι καταστροφές δεκάδων μοναστηριών στο Άγιο Όρος
Η δράση της Καταλανικής Εταιρείας στο Άγιο Όρος δεν είναι γνωστή στο ευρύ κοινό. Εκτενώς με το θέμα ασχολήθηκε ο ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Λάμπρος, στο περιοδικό "Νέος Ελληνομνήμων", τόμος 6, τεύχος 3, σελ. 319-321 (1909), στο άρθρο "Το Άγιον Όρος και οι Καταλώνιοι". Ο Θωμάς Μάγιστρος(τέλη 14ου αιώνα), γράφει για «φόνους μοναχών δίκην προβάτων και πυρπολήσεις των περισσοτέρων μονών».
Ο Αγιορείτης Κοσμάς Βλάχος (1903),γράφει : «…Οι μοναχοί εσφάζοντο δίκην προβάτων και τα μοναστήρια έρημα κατελείφθησαν όσα δεν κατηδαφίσθησαν, τοσαύτη ήτο η καταστροφή ώστε εκ των 180 μονών του 11ου αιώνος και εκ των 300 ας αριθμεί ο πάπας Ινοκέντιος Γ’ (παντώς ναών και κελίων) κατά τας αρχάς του 13ου αιώνος, ελάχιστα διεσώθησαν μετά ταύτα, ώστε κατά το τέλος του 16ου αιώνος, μόνον 25 εξ αυτών ευρίσκομεν…».
Παράλληλα, οι Καταλανοί, σχεδίαζαν να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη. Είχαν μάλιστα φτιάξει σφραγίδα με την εικόνα του Αγίου Δημητρίου και χρυσό στέμμα. Ο Beranger de Roquefort υποσχόταν στους άνδρες του ότι θα λεηλατούσαν τη Θεσσαλονίκη, ιδιαίτερα πλούσια πόλη και με πολλές χιλιάδες κατοίκους. Κατά βάθος, όμως, τα σχέδιά του έφταναν ως την κατάληψη του δουκάτου της Αθήνας, το οποίο εξουσίαζε η γαλλική οικογένεια de la Roche (ντε λα Ρος). Ο Δούκας των Αθηνών και Αυθέντης Άργους και Ναυπλίας Γκι Β' ντε λα Ρος πέθανε το 1308, σε ηλικία μόλις 28 ετών. Τον διαδέχθηκε ο Βάλτερ, κόμης της Μπριέν και του Λέτσε μετά από σύσκεψη των Φράγκων ηγεμόνων στη Μεγάλη Κούρτη της Αχαΐας.
Ωστόσο, ο de Roquefort είχε γίνει μισητός στους άνδρες του για την όλη συμπεριφορά του. Έτσι, ο Θεοβάλδος Σεπόι (Cepoy), απεσταλμένος του πρίγκιπα Καρόλου του Βαλουά, οργάνωσε μια συνωμοσία που είχε σαν αποτέλεσμα τη σύλληψη του de Roquefort και του αδελφού του και την κατάληξή τους στις φυλακές της Αμβέρσας όπου πέθαναν από λιμό.
Οι Καταλανοί είχαν αρχίσει να πιέζονται και από τους Βυζαντινούς, που με επικεφαλής τον ικανότατο στρατηγό Χανδρηνό, τους κυνηγούσαν ασταμάτητα. Για να κόψουν τον δρόμο των Καταλανών προς τη Θράκη, οι Βυζαντινοί έκλεισαν το πέρασμα της Χριστούπολης ( της σημερινής Καβάλας), προς τη θάλασσα. Έτσι, οι Καταλανοί κατευθύνθηκαν στη Θεσσαλία. Εκεί έφτασαν την άνοιξη του 1309. Πολλοί από τους Τούρκους συμμάχους τους, τους εγκατέλειψαν. Ο Σεπόι, βλέποντας ότι έχει να κάνει με άναρχους τυχοδιώκτες που λεηλατούσαν ασταμάτητα τη Θεσσαλία, τους εγκατέλειψε κρυφά (9/9/1309).
Όταν το αντιλήφθηκαν οι Καταλανοί, με μια πρωτόγνωρη ενέργεια σκότωσαν 14 από τους "αξιωματούχους" τους που είχαν συμμαχήσει με τον Σεπόι. Έτσι έμειναν ουσιαστικά "ακέφαλοι".
Αποτελούσαν μια ανεξάρτητη, πλανόδια, στρατιωτική δημοκρατία. Ο στρατός τους περιλάμβανε Ισπανούς, Σικελούς και Τούρκους. Στη σφραγίδα και στο έμβλημά τους είχαν την εικόνα του προστάτη τους Αγίου Γεωργίου.
Η κάθοδος της καταλανικής εταιρείας προς την Κεντρική και Νότια Ελλάδα
Επί ένα χρόνο, όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, το στίφος αυτό έμεινε στη Θεσσαλία, όπου έβρισκε τροφή, χρήματα και… λεία για πλιάτσικο. Τελικά, πείστηκαν να φύγουν από τη Θεσσαλία και να κατέβουν προς το νότο.
Ο Δούκας της Αθήνας Βάλτερ εποφθαλμιούσε τμήματα της Θεσσαλίας και της Φθιώτιδας. Ήρθε έτσι σε συμφωνία με την Καταλανική Εταιρεία, να του προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για 6 μήνες. Ο μισθός τους; 2.900.000 φράγκα τον μήνα.
Με τη βοήθεια των Καταλανών, ο Βάλτερ κατέλαβε περισσότερα από 30 οχυρά σημεία της Φθιώτιδας. Και πώς να μην γίνει αυτό, όταν οι φοβεροί Αλμογοβάροι( ορεσίβιοι) ,είχαν πάρει μέρος σε περισσότερες από εκατό (!) μάχες;
Κάπου όμως (εδώ οι πηγές διαφωνούν μεταξύ τους), η συμφωνία χάλασε. Ή ο Βάλτερ δεν έδωσε 4 μηνιάτικα στους Καταλανούς ή εκείνοι του ζήτησαν, ως τιμάρια, κάποια από τα μέρη που είχαν καταλάβει για να εγκατασταθούν καθώς ήταν περιπλανώμενοι και πολλοί συνοδεύονταν από τις συζύγους ή τις ερωμένες τους…
Μοιραία, ήρθε η ρήξη. Η καθοριστική μάχη έγινε στον Κηφισό ποταμό της Βοιωτίας, κοντά στην Κωπαΐδα, τον Μάρτιο του 1311.
Η μαχή της Κωπαϊδας (ή του Κηφισού ή του Αλμυρού)
Στο κάλεσμα του Βάλτερ, έσπευσαν πολλοί και σημαντικοί Φράγκοι αλλά και Έλληνες από διάφορα μέρη. 6.400 ιππείς και 8.000 πεζοί βρίσκονταν στη διάθεσή του. Από την άλλη, οι Καταλανοί και οι σύμμαχοί τους διέθεταν περίπου 8.000 άνδρες συνολικά.
Διεθνώς, η μάχη είναι γνωστή και σαν "μάχη του Αλμυρού" (Battle of Halmyros). Αποκλείεται όμως να έγινε στον Αλμυρό της Θεσσαλίας. Όλες οι έρευνες συγκλίνουν στο ότι έγινε στην περιοχή του Βοιωτικού Κηφισού, στην Κωπαΐδα, όπου υπήρξε ίσως παλαιότερα τοποθεσία που λεγόταν Αλμυρός.
Το πεδίο της μάχης ήταν επιλεγμένο άριστα από τους Καταλανούς. Οι βαριά οπλισμένοι ιππότες επιτέθηκαν με ορμή εναντίον τους, όμως τα άλογά τους βούλιαζαν στις τελματώδεις εκτάσεις. Τα βέλη που εκτόξευαν εναντίον τους οι Καταλανοί και οι Τούρκοι που ανέλαβαν δράση στη συνέχεια, αποτελείωσαν τον στρατό του Βάλτερ. Σώθηκαν ελάχιστοι ιππότες, κάποιοι χάρη στις γνωριμίες τους με τους Καταλανούς. Ο ρήτορας Θεόδουλος, αναφέρει ότι "δεν έζησε ούτε πυρφόρος (ιερέας που φέρνει το ιερόν πυρ) για να αναγγείλει το γεγονός.
Έτσι, οι Καταλανοί μπόρεσαν να μοιραστούν μεταξύ τους τις πόλεις και τα κάστρα του δουκάτου, εκτός από εκείνα της Αργολίδας. Οι χήρες των ιπποτών, έγιναν σύζυγοί τους. Κάθε στρατιώτης πήρε γυναίκα σύμφωνα με τις υπηρεσίες του. Έτσι, κάποιοι βρέθηκαν σύμφωνα με τον Καταλανό χρονικογράφο Ραμόν Μουντάνερ, σύζυγοι ευγενικών κυράδων "που δεν ήταν άξιοι να τους δώσουν ούτε νερό για να πλύνουν τα χέρια τους".
Εύκολα οι Καταλανοί κυριάρχησαν στην Αθήνα και όρισαν αρχηγό τους ένα από τους αιχμαλώτους τους, τον Ρογήρο Ντελόρ. Έτσι έπεσε το δουκάτο των Αθηνών, μετά από 100 και πλέον χρόνια φραγκικής κυριαρχίας. Το διάστημα από το 1311 ως το 1387 που οι Καταλανοί διώχθηκαν από τον Ιταλό Νέριο Ατζαγιόλι από την Αθήνα (τελευταίος υπερασπιστής της Ακρόπολης ο Πιερ ντε Πο), είναι από μόνο του ένα άλλο κεφάλαιο…
Οι… καταλανικές αποζημιώσεις
Οι Καταλανοί δεν άφησαν μνημεία στην Αθήνα. Δεν έκοψαν νομίσματα, δεν έμειναν καταλανικές λέξεις στη γλώσσα μας. Ο Βεστφαλιανός ιερέας Λούντολφ φον Σουνχάιμ που περιηγήθηκε στην Ελλάδα μεταξύ 1336 και 1341 γράφει ότι η Αθήνα ήταν σχεδόν έρημη και ότι δεν υπάρχει μαρμάρινη κολόνα ή καλό έργο στη Γένοβα που να μην έχει μεταφερθεί από την Αθήνα!
Μετά την κατάκτηση της Αθήνας, είναι αλήθεια ότι οι Καταλανοί έγιναν ηπιότεροι. Ωστόσο, η δράση τους τα προηγούμενα χρόνια είχε δημιουργήσει γι' αυτούς μια εικόνα τεράτων στη συνείδηση των Ελλήνων. Είναι χαρακτηριστικό, πως όταν εισέβαλλαν στη Θήβα που γνώριζε μεγάλη ακμή τότε, έσφαξαν όλους τους κατοίκους της, ακόμα και τα βρέφη… Η λέξη Καταλανός θεωρούνταν βρισιά και προκαλούσε τρόμο. Όμως, οι ίδιοι Καταλανοί έχουν άλλη άποψη. Χαρακτηριστικό είναι, ότι θεολόγοι τους, καυχήθηκαν πως κάποτε η γλώσσα τους ακουγόταν από τον Παρθενώνα. Στην ακμή του, το Καταλανικό κράτος, έφτανε μέχρι τη Θεσσαλία. Σημαντικές πόλεις του, ήταν η Θήβα, τα Σάλωνα (Άμφισσα) και οι Νέαι Πάτραι (Υπάτη).
Το 2004, η τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας, με επικεφαλής τον Κάρλες Ντουάρτε, χρηματοδότησε την αναστήλωση της Μονής Βατοπεδίου, ως ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης των καταστροφών που προκάλεσαν στον Άθω 700 χρόνια πριν οι πρόγονοί τους.
Κλείνουμε, με κάτι που έγραψε για την Καταλανική Εταιρεία, στην «Ιστορία της Ελλάδος», ο Τζορτζ Φίνλεϊ : « Οδηγούμενοι από έναν μονάρχην σαν τον Λέοντα Γ’ ή τον Βασίλειον Β’, θα μπορούσαν να νικήσουν τους Σελτζουκίδες Τούρκους, να καταπνίξουν την δύναμιν των Οθωμανών εν τη γενέσει της και να μεταφέρουν τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου μέχρι τους πρόποδες του Ταύρου και τις εκβολές του Δουνάβεως».
ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Φ. ΓΚΡΕΓΚΟΡΟΒΙΟΥΣ, "ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ", έκδοση 1889, ελλ. έκδοση 1991.
Γ. ΜΙΛΕΡ, "Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1204-1556", ελλ. έκδοση 1990.
ΜΑΡΚΟΣ Ν. ΡΟΥΣΣΟΣ ΜΗΛΙΔΩΝΗΣ, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΣΗ,963-1963».
* protothema.gr , 14.01.17
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου