Εγκλήματα στην αρχαία Αγορά της Αθήνας .Τα «αβάπτιστα» πετιούνταν σε ..πηγάδια

Της Αντιγόνης Καρατάσου

Τα «αβάπτιστα» της αρχαίας Αθήνας δεν θεωρούνταν πολίτες. Επομένως, η ταφή τους μπορούσε να γίνει με συνοπτικές διαδικασίες στον πάτο ενός πηγαδιού. Σε αυτό το συμπέρασμα έφτασε η καθηγήτρια Μαρία Λίστον, εξετάζοντας σκελετικό υλικό από πηγάδια της αρχαίας Αγοράς των Αθηνών. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο τα νεογνά που εξαφανίζονταν με αυτό τον τρόπο. Σε πηγάδια κατέληγαν και θύματα εγκλημάτων, όπως και εχθρικών επιδρομών.

Η δρ Μαρία Λίστον, από το Πανεπιστήμιο του Waterloo θα μιλήσει με θέμα «Φόνος στην Αγορά: Βίαιοι θάνατοι και παράνομες ταφές στην Αρχαία Αθήνα» την Τετάρτη, ώρα 7.30 μμ στο Καναδικό Ινστιτούτο, Διονυσίου Αιγινήτου 7. Θα παρουσιάσει έρευνες από το CSI της Αρχαίας Αγοράς, όπως το χαρακτηρίζει η ίδια και οι συνεργάτες της, δηλαδή από την έρευνα που έκανε το Wiener Laboratory της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών επί ανασκαφικών ευρημάτων από το 1930 και εντεύθεν.

Εγκλήματα και ανθρωποκτονίες συμβαίνουν σε όλες τις εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αυτό αποδεικνύεται και από τους ενήλικες που βρέθηκαν μέσα στα αρχαία πηγάδια. Από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο, με αιχμή στον 2ο αι. π.Χ. και στον 3ο μ.Χ. με την επιδρομή των Ερούλλων, έχουν εντοπισθεί πολλοί σκελετοί με ίχνη θανάσιμων τραυμάτων. Ιδιαίτερα για τους 17 που συσχετίζονται με την επιδρομή των Ερούλλων, το 267 μ.Χ., όλα συντείνουν στο ότι τους είχαν κόψει το λαιμό, τους είχαν ξυλοκοπήσει μέχρι θανάτου, ή τους είχαν σπάσει στο κεφάλι. Ανάμεσά τους, υπάρχουν σκελετοί δύο γυναικών καθώς και ενός άνδρα που φαίνεται να ανήκε στους εισβολείς. Αν εξαιρέσουμε την εισβολή, οι επιστήμονες αναρωτιούνται: πόση βία υπήρχε στην αρχαία Αγορά της Αθήνας;

Τα «σκοτεινά» μυστικά συνεχίζονται με ευρήματα από τον πάτο άλλου πηγαδιού με νεκρά βρέφη. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό Hesperia, τη δεκαετία του 1930 αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν ανασκαφές στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα βρέθηκαν μπροστά σε ένα θέαμα αφενός πρωτόγνωρο για τον αρχαίο κόσμο κι αφετέρου αποτρόπαιο.

Μέσα σε ένα πηγάδι το οποίο φαινομενικά έμοιαζε χαμηλού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος βρέθηκαν συνολικά 450 σκελετοί που ανήκαν κατά κύριο λόγο σε νεογνά, σε τρία μωρά (άνω του 1 έτους) και σε έναν άνδρα με αναπηρία, αλλά και 150 σκυλιά, συμπεριλαμβανομένων και κουταβιών.

Οι σκελετοί των περίπου 450 και κατ’ άλλες εκτιμήσεις 475 νεογνών, χρονολογούνται στον 2ο αιώνα π.Χ.. Εκτός από ένα, δεν υπάρχουν ενδείξεις βίαιου θανάτου. Μετά από έρευνες της Μαρίας Λίστον, της Σούζαν Ρότροφ και της Λυν Σνάιντερ, φαίνεται πως περίπου το ένα τρίτο των βρεφών ήταν πρόωρα, και δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν εκείνη την εποχή. Σε άλλο ένα τρίτο βρέθηκαν ενδείξεις παθολογίας – κυρίως βακτηριδιακής μηνιγγίτιδας, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί συνήθη αιτία θανάτου νεογνών στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Τα υπόλοιπα πιθανότατα είχαν δολοφονηθεί ή αφεθεί να πεθάνουν, ακόμα και από αφυδάτωση, καθώς είχαν γεννηθεί με διάφορες δυσμορφίες – πολλά είχαν λαγωχειλία, ενώ ένα μωρό λίγων μηνών έπασχε από υδροκεφαλισμό.

Μόνο ένα από τα μικρά, ηλικίας 18 μηνών, είχε σημάδια συχνής κακοποίησης και ίσως αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα παιδικής κακοποίησης που έχει βρεθεί. Είχε πολλαπλά κατάγματα στα οστά, με διαφορετικούς βαθμούς ίασης (αυτό σημαίνει πως ήταν επαναλαμβανόμενα). Όλα δείχνουν πως πέθανε από θραύση της σιαγόνας κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. Η δρ Λίστον επισημαίνει πως η κακοποίηση «ήταν και είναι ένα κρυφό έγκλημα, και κατά την αρχαιότητα τα θύματα ίσως θάβονταν έξω από τα επίσημα κοιμητήρια, ούτως ώστε να μην είναι δυνατός ο εντοπισμός τους».

Η ταφή νεκρών εντός των συνόρων της πόλης ήταν παράνομη στην ελληνιστική Αθήνα, επομένως για την ύπαρξη του πηγαδιού θα πρέπει να γνώριζαν ελάχιστοι άνθρωποι. Δεν αποκλείεται μία ή περισσότερες μαίες, οι οποίες κατά κανόνα πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στις εύπορες γυναίκες της εποχής, να τα έριχναν στο πηγάδι. Αν ένα βρέφος πέθαινε πριν από τα Αμφιδρόμια –την τελετή καθαρμού μετά τον τοκετό– ή την τελετή ονομασίας, επτά έως δέκα ημέρες μετά τη γέννηση, δεν θεωρούνταν ακόμα μέλος της κοινωνίας. Υπήρξαν και φορές κατά τις οποίες ο αρχηγός της οικογένειας- συνήθως ο πατέρας- δεν σήκωνε ψηλά το μωρό ώστε να του δοθεί όνομα. Αυτά τα παιδιά δεν επιζούσαν, η οικογένεια τα παρατούσε στην τύχη τους. Η απόφαση αυτή, αναφέρει η Ρότροφ, μπορούσε να καθοριστεί από πολλά. Για παράδειγμα, αν το μωρό είχε γεννηθεί με ένα είδος δυσμορφίας ή αναπηρίας, ή αν η οικογένεια αριθμούσε ήδη πολλά μέλη και δεν μπορούσε να αναθρέψει κι άλλο ένα ή αν η μητέρα δεν ήταν παντρεμένη. Για όλους αυτούς τους λόγους, πολλές φορές τα μωρά αφήνονταν σε έναν δημόσιο χώρο, με την ελπίδα ότι κάποιος θα τα υιοθετούσε. Πολλές φορές, αυτά τα παιδιά μεγάλωναν σαν σκλάβοι.

Το πιο πιθανό λοιπόν, σύμφωνα με τις Λίστον και Ρότροφ, είναι ότι τα μωρά αυτά είχαν πεθάνει πριν από αυτή την τελετή και για αυτό τον λόγο κατέληξαν μέσα στο πηγάδι. Η ομάδα των Καναδών και Αμερικανών επιστημόνων θεωρούν ότι οι ίδιες οι μαίες τα πέταξαν εκεί, καθώς αφενός το πηγάδι δεν ήταν ορατό από τον κόσμο της Αγοράς κι αφετέρου δεν ήταν και πολύ μακριά, ώστε να πρέπει να διανύουν χιλιόμετρα για να «εναποθέσουν» κάπου τα πεθαμένα παιδιά. Μάλιστα, κατά κάποιο τρόπο, η Λίστον θεωρεί ότι το πηγάδι θεωρήθηκε ως μια αξιοπρεπής επιλογή ταφής, αφού δεν μπορούσαν να τους φτιάξουν τάφο - ήταν καλύτερο από το να τα πετάξουν στις χωματερές της εποχής.

Μαζί με τα οστά των βρεφών βρέθηκαν και οι σκελετοί περίπου 150 σκύλων της ίδιας περιόδου, γεγονός που αρχικά είχε προβληματίσει τους αρχαιολόγους. Την εποχή εκείνη τα σκυλιά θεωρούνταν ότι απομακρύνουν τη μόλυνση που προερχόταν από τον θάνατο.

Liberal.gr , 24.01.17